शासकीय कर्मचाऱ्यांच्या सोशल मिडिया वापराबाबत मार्गदर्शक सूचना
डिजीटल युगात सोशल मिडिया हे संवाद, माहितीचा प्रसार आणि लोकसहभागाचे प्रभावी माध्यम बनले आहे. मात्र, शासकीय कर्मचाऱ्यांचा सोशल मिडियावरील वापर हा ठरावीक नियमांमध्ये असणे आवश्यक आहे.
📲 सध्याच्या युगात सोशल मिडियाचे महत्त्व
आज प्रत्येकाच्या हातात स्मार्टफोन आहे आणि त्यामुळे सोशल मिडिया हे मुख्य माहितीचे साधन झाले आहे.
यातून पुढील गोष्टी शक्य होतात:
- जलद संवाद आणि माहितीची देवाणघेवाण
- लोकसहभाग वाढवणे
- जनजागृती करणे
- सरकारी योजनांचा प्रचार व प्रसार
शासकीय अधिकारी आणि कर्मचारी अनेकदा जनतेशी संपर्क साधण्यासाठी फेसबुक, ट्विटर (एक्स), युट्युब, टेलिग्राम, व्हॉट्सअॅप सारखी माध्यमं वापरतात.
पण याच माध्यमांचा अयोग्य वापर टाळणं अत्यंत गरजेचं आहे.
⚠️ सोशल मिडियामुळे निर्माण होणाऱ्या समस्या
सोशल मिडियावरील कोणतीही पोस्ट क्षणात व्हायरल होऊ शकते.
शासकीय कर्मचाऱ्यांनी पोस्ट करताना पुढील बाबी लक्षात घेतल्या नाहीत, तर गंभीर परिणाम होऊ शकतात:
- गोपनीय माहिती बाहेर जाण्याचा धोका
- खोटी किंवा अपूर्ण माहिती पसरवली जाणे
- सरकारविरोधी, राजकीय किंवा वादग्रस्त पोस्ट
- सोशल मिडियावरील वादग्रस्त चर्चांमध्ये सहभाग
- इतर कर्मचार्‍यांची बदनामी किंवा चुकीची टीका
अशा घटनांमुळे कर्मचाऱ्यांवर शिस्तभंगविषयक कारवाई होऊ शकते.
📜 शासकीय कर्मचाऱ्यांसाठी लागू असलेले नियम
महाराष्ट्र नागरी सेवा (वर्तणूक) नियम, १९७९ हे सर्व शासकीय कर्मचाऱ्यांसाठी लागू असलेले नियम आहेत.
या नियमांनुसार कर्मचारी:
- कोणत्याही राजकीय पक्षाचे समर्थन करणारी पोस्ट करू शकत नाही
- शासनाच्या धोरणांवर प्रतिकूल प्रतिक्रिया देऊ शकत नाही
- सोशल मिडियाच्या माध्यमातून गोपनीय माहिती शेअर करू शकत नाही
- शासनाच्या निर्णयावर टीका करू शकत नाही
या नियमांमध्ये सोशल मिडियावरची आचरणही अंतर्भूत आहे.
📘 शासनाच्या मार्गदर्शक सूचनांची आवश्यकता
डिजीटल प्लॅटफॉर्म्सच्या वाढत्या वापरामुळे, शासनाने स्पष्ट नियम जारी करणे आवश्यक वाटले.
हे मार्गदर्शक नियम पुढील कारणांसाठी महत्त्वाचे आहेत:
- कर्मचाऱ्यांच्या आचरणात शिस्त ठेवणे
- गैरवर्तन टाळणे
- राजकीय किंवा वैयक्तिक भावना सोशल मिडियावरून व्यक्त होऊ नयेत
- माहितीचा सुरक्षित आणि योग्य वापर सुनिश्चित करणे
ही सूचना कोणत्याही शासकीय कर्मचाऱ्यास मार्गदर्शन करणारी असून, भविष्यातील समस्यांना आळा घालणारी आहे.
🙅♂️ कोणत्या गोष्टी टाळाव्यात?
- कोणत्याही राजकीय वक्तव्याचे शेअरिंग किंवा समर्थन
- गोपनीय किंवा अंतर्गत माहिती प्रसारित करणे
- दुसऱ्या कर्मचाऱ्यांविषयी अवमानकारक भाषा
- व्हायरल व्हावे म्हणून खोटी माहिती पसरवणे
- व्यक्तिगत भावना सोशल मिडियावर मांडणे
✅ कोणत्या गोष्टींचे पालन करावे?
- माहिती शेअर करताना खात्री करणे
- कोणतीही पोस्ट करताना नियम लक्षात घेणे
- वैयक्तिक मत सार्वजनिकरित्या न मांडणे
- शासकीय आदेश किंवा GR शेअर करताना त्याचा स्रोत तपासणे
- सोशल मिडियावर कोणतीही प्रतिक्रिया देण्यापूर्वी विचार करणे
⚖️ नियमभंग केल्यास होणारे परिणाम
जर कोणत्याही शासकीय कर्मचाऱ्याने या मार्गदर्शक सूचनांचे उल्लंघन केले, तर काय होऊ शकते?
- शिस्तभंगविषयक कारवाई (सस्पेंशन, वॉर्निंग, ट्रान्स्फर)
- गोपनीय माहिती बाहेर गेल्यास कायदेशीर कारवाई
- वारंवार नियम तोडल्यास सेवेतून बडतर्फीही शक्य
- सामाजिक किंवा व्यावसायिक प्रतिष्ठेला धक्का
शासन निर्णय हे नियम लावण्यासाठी एक अधिकृत दस्तऐवज आहे. शासकीय कर्मचाऱ्यांनी सोशल मिडियाचा वापर करताना अत्यंत सावध राहणे गरजेचे आहे.
“सोशल मिडिया वापरा – पण जबाबदारीने!”
सध्याच्या डिजीटल युगात सोशल मिडियाचा (समाज माध्यम) वापर माहितीचे आदान-प्रदान करण्यासाठी, समन्वय, संवाद साधण्यासाठी तसेच लोकसहभाग वाढविण्यासाठी करण्यात येतो. सोशल मिडिया ही व्यापक संकल्पना असून त्यामध्ये सोशल नेटवर्कीग साईट्स (उदा. फेसबुक, लिंक्डईन), मायक्रोब्लोगींग साईट्स (उदा.-ट्विटर, एक्स), व्हिडीओ शेअरींग प्लॅटफॉर्म्स (उदा.-इंस्टाग्राम, युट्युब), इंस्टंट मेसेजिंग अॅप्स (उदा-व्हॉटस्अॅप, टेलिग्राम) आणि कोलॅबोरेटिव्ह टूल्स (उदा-विकीज, डिस्कशन फोरम्स) इ. माध्यमांचा समावेश होतो.
मात्र या माध्यमांचा सहज आणि सोपा वापर करता येणे, क्षणात जगाच्या कोणत्याही कानाकोपऱ्यात माहिती पाठविता येणे आणि एका क्लिकवर अनेक लोकांपर्यंत पोहोचणे यामधून काही धोके सुध्दा निर्माण झालेले आहेत. जसे की, गोपनीय माहितीचा प्रसार, खोटी व भ्रामक माहिती पसरवणे, जाणूनबुजून अथवा चुकून पसरविलेली माहिती नष्ट करण्यास मर्यादा असणे. तसेच शासकीय धोरणांबाबत अथवा कोणत्याही राजकीय घटना / व्यक्ती यांचेबाबत शासकीय सेवा नियमांचे उल्लंघन करुन प्रतिकूल अभिप्राय नोंदविणे, इ. प्रकारे सोशल मिडियाचा अनुचित वापर होत असल्याचे निदर्शनास आले आहे.
शासकीय कर्मचाऱ्यांच्या वर्तणूकीबाबत महाराष्ट्र नागरी सेवा (वर्तणूक) नियम, १९७९ तयार करण्यात आले आहेत. सदर नियम राज्य शासकीय कर्मचाऱ्यांच्या सोशल मिडियाच्या वापराबाबतही लागू होतात. वर्तणूक नियमांचा भंग केल्यास संबंधित कर्मचारी शिस्तभंगविषयक कारवाईस पात्र ठरतो. या पार्श्वभूमीवर सोशल मिडियाच्या वापराबाबत खालीलप्रमाणे मार्गदर्शक सूचना देण्यात येत आहेतः-